Rết đá – Một phát hiện mới của Việt Nam trên bản đồ đa dạng sinh học
Trong một cuộc khảo sát côn trùng tại Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng (Quảng Bình) vào năm 2023, các nhà khoa học đã bất ngờ ghi nhận sự hiện diện của Scolopendra pinguis Pocock, 1891, một loài rết trước đây chỉ được biết đến ở Myanmar, Thái Lan và Lào. Đây là lần đầu tiên loài rết này được phát hiện trên lãnh thổ Việt Nam, mở rộng phạm vi phân bố của chúng trong khu vực Đông Nam Á.
Vẻ ngoài khác biệt trong bóng tối rừng núi
Không giống như rết đỏ hay các loài rết thường gặp ở vùng đồng bằng, rết đá Scolopendra pinguis sở hữu ngoại hình nhỏ nhắn hơn. Chiều dài cơ thể dao động khoảng 5,5 đến 6,5 cm, thân dẹt, các đốt chân đều nhau, tạo dáng vẻ uyển chuyển và kín đáo khi di chuyển qua lớp lá mục.
Màu sắc của rết đá tương đối đặc trưng: phần đầu có màu xanh đậm, chuyển dần sang màu vàng nhạt ở phần thân sau, kết hợp với cặp chân cuối dài và mảnh khiến loài rết này trông vừa nổi bật vừa hòa lẫn được với môi trường. Cơ thể chúng được bao bọc bởi lớp vỏ kitin cứng cáp, giúp thích nghi tốt với môi trường đá vôi thô ráp và độ ẩm cao.
Lối sống âm thầm nhưng đầy chủ động
Rết đá sống chủ yếu trong các khu rừng tre, rừng thường xanh trên nền đá vôi, nơi có thảm lá dày và độ ẩm ổn định quanh năm. Chúng thường ẩn nấp dưới lớp đá, lá mục hoặc khe nứt địa hình, hoạt động mạnh vào ban đêm – thời điểm thuận lợi để săn mồi như côn trùng nhỏ, giun hoặc động vật chân đốt yếu thế hơn.
Mặc dù không hung hãn như rết đỏ, nhưng rết đá vẫn là loài săn mồi chủ động, sử dụng cặp nanh sắc bén để tiêm nọc và khống chế con mồi trong tích tắc.
Nọc độc chưa được nghiên cứu sâu, nhưng không thể coi thường
Hiện chưa có nhiều tài liệu công bố chi tiết về thành phần nọc độc của Scolopendra pinguis, nhưng theo họ hàng gần như rết đỏ Scolopendra subspinipes, nhiều khả năng nọc của loài này cũng chứa các hợp chất như serotonin, histamine, protease và cytolysin, có thể gây tê, sưng viêm và đau đớn khi tiếp xúc với da người.
Tuy chưa ghi nhận nhiều trường hợp bị rết đá cắn phải nhập viện, nhưng sự cẩn trọng khi tiếp xúc với loài rết này là điều không thừa – nhất là với người dân vùng núi thường xuyên tiếp xúc với lá mục, đất ẩm hoặc đá rừng.
Một phần của hệ sinh thái quý giá cần được bảo tồn
Dù có khả năng gây hại, rết đá miền núi vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát quần thể côn trùng nhỏ và giữ cân bằng hệ sinh thái rừng. Việc phát hiện và ghi nhận loài Scolopendra pinguis tại Việt Nam không chỉ làm phong phú thêm bảng danh mục động vật không xương sống của nước ta mà còn cho thấy tầm quan trọng của việc bảo tồn sinh cảnh tự nhiên như rừng đá vôi – nơi trú ngụ của nhiều loài quý hiếm chưa được khám phá.
