Niềm tin đa thần và thế giới ba tầng
Người Maya là dân tộc theo đa thần giáo – họ thờ phụng nhiều vị thần, mỗi vị đại diện cho một lực lượng tự nhiên hoặc hiện tượng trong đời sống như mưa, mặt trời, ngô, cái chết, sinh sản…
Thế giới quan Maya chia vũ trụ thành ba tầng:
- Trời (Thiên giới): nơi ngự trị của các vị thần như Itzamna – vị thần sáng tạo tối cao, hay Kinich Ahau – thần Mặt Trời.
- Trần gian (Thế giới hiện tại): nơi con người sinh sống và có thể tương tác với cả thần linh lẫn ma quỷ.
- Âm phủ (Xibalba): vương quốc bóng tối, nơi các linh hồn người chết phải vượt qua nhiều thử thách.
Cây Ceiba (cây bông gạo) được xem là trục nối ba tầng thế giới, xuất hiện nhiều trong truyền thuyết Maya.
Các vị thần quan trọng
Một số vị thần tiêu biểu trong thần điện Maya bao gồm:
- Itzamna: vị thần tối cao, cha của các thần khác, bảo hộ tri thức và y học.
- Chac: thần Mưa, có quyền năng mang nước đến mùa màng.
- Kukulkan (hay Quetzalcoatl ở Aztec): rắn có lông vũ, biểu tượng của gió, học thức và sáng tạo.
- Ah Puch: thần chết, cai quản Xibalba.
Điểm đặc biệt là thần linh trong Maya thường không hoàn toàn thiện hay ác – họ có thể vừa ban phúc vừa gây họa, tùy theo cách con người cư xử và cúng tế.
Hiến tế: nghi lễ kết nối với thần linh
Một khía cạnh gây tranh cãi nhưng không thể tách rời tôn giáo Maya là nghi lễ hiến tế, đặc biệt là hiến tế người.
Người Maya tin rằng máu – đặc biệt là máu người – là vật phẩm linh thiêng, cần thiết để duy trì sự cân bằng của vũ trụ và làm hài lòng các vị thần. Những lễ hiến tế thường được tổ chức vào thời điểm quan trọng như lễ đăng quang, mùa gieo trồng hay nhật thực.
Tuy nhiên, không phải mọi hiến tế đều tàn bạo. Một số nghi lễ chỉ cần rạch nhẹ để lấy vài giọt máu hoặc dùng động vật. Các vua chúa đôi khi tự hiến máu của mình để thể hiện sự kết nối với thần linh và trách nhiệm với dân.
Tín ngưỡng và văn hóa dân gian
Ngoài thần thoại chính thống, người Maya cũng có các câu chuyện dân gian, truyền thuyết lưu truyền qua thế hệ, tiêu biểu là Popol Vuh – tác phẩm kinh điển kể về sự sáng tạo thế giới, các anh hùng song sinh, và cuộc chiến chống lại thần chết.
Tín ngưỡng Maya đan xen chặt chẽ với các khía cạnh đời sống: từ lịch, chiến tranh, kiến trúc, cho đến nông nghiệp. Mỗi đền đài, mỗi lễ hội đều là dấu gạch nối giữa con người và thần thánh.
Tôn giáo Maya không chỉ là tín ngưỡng – đó là cách người xưa cảm nhận, lý giải và tôn vinh thế giới sống động quanh mình. Hệ thống thần thoại đồ sộ và những nghi lễ kỳ bí còn để lại dư âm đến tận ngày nay, trong văn hóa của các cộng đồng hậu duệ người Maya hiện đại.
