Mỗi lần thấy “mAh” trên một sản phẩm tiêu dùng, tôi đều cảm thấy khó chịu. Megahertz cũng bắt đầu làm tôi đau đầu. Lý do là các thành phần quan trọng nhất của thiết bị di động – pin và bộ xử lý – thực sự nên được đo bằng watt: đây là thông số duy nhất cho bạn cái nhìn rõ ràng về khả năng thực sự của thiết bị.
Với watt, bạn có thể biết chính xác lượng năng lượng “nằm dưới nắp capo” – bao gồm năng lượng mà pin cung cấp và dòng điện chạy qua chip. Watt quyết định liệu hệ thống làm mát có đủ để bộ xử lý hoạt động tự do mà không bị quá nhiệt và giảm tốc độ sớm. Watt còn giúp bạn ước lượng thời lượng pin còn lại, dựa trên watt-giờ (Wh) của pin và mức tiêu thụ watt của thiết bị.
Tất cả chỉ cần dùng phép tính đơn giản từ thời tiểu học – vậy tại sao watt không phổ biến hơn? Người tiêu dùng thường thấy wattage khi mua bóng đèn hoặc đọc hóa đơn tiền điện. Nhưng nhiều nhà sản xuất thiết bị lại thích dùng milliamp-hour (mAh) cho pin và megahertz hoặc gigahertz cho tốc độ chip – những con số này chẳng phản ánh đúng sức mạnh thực sự của thiết bị.
Tôi thường lấy Steam Deck làm ví dụ điển hình. Với mức công suất tối đa của bộ xử lý là 15 watt và thêm khoảng 9 watt cho các thành phần khác, một trò chơi nặng sẽ khiến pin 49Wh của nó cạn kiệt trong khoảng hai giờ. Con trai tám tuổi của tôi cũng có thể tính được: 15 cộng 9 là 24, và 24 nhân với 2 là 48. Như vậy, bạn có thể chơi hai phiên 24 watt, mỗi phiên một giờ, với 49Wh – gần như chắc chắn đủ.
Với các trò chơi nhẹ, đôi khi tôi thấy Steam Deck chỉ tiêu tốn 6 watt – nghĩa là có thể chơi đến tám giờ, vì 6 watt nhân với 8 giờ là 48Wh, còn lại 1Wh trong pin 49Wh.
Về cơ bản, watt là thước đo công việc. Nó thể hiện lượng năng lượng cần để thực hiện một việc gì đó với tốc độ nhất định, như làm nóng thức ăn trong lò vi sóng 1.000 watt hoặc cung cấp 2-3 watt cho điện thoại khi bạn lướt web. Watt cũng là đơn vị đo điện – được tính bằng volt nhân với amp – và đo dung lượng pin, như ví dụ Steam Deck của tôi. (Đồng nghiệp Thomas Ricker của tôi cũng có thể giúp bạn tính watt-giờ cho hệ thống lưu trữ năng lượng ngoài lưới hoặc nguồn dự phòng gia đình.)
Điểm thú vị hơn nữa, watt còn được dùng gián tiếp để đo nhiệt. Nếu bạn từng thấy thông số TDP (Thermal Design Power) của bộ xử lý máy tính, đo bằng watt, đó chính là lượng làm mát cần thiết để chip chạy ở tốc độ bình thường. Tốc độ của chip phụ thuộc vào khả năng làm mát, nên watt quan trọng hơn nhiều so với megahertz.
Ngày nay, laptop đã vượt qua ngưỡng 5GHz, nghĩa là chip lý thuyết có thể làm việc năm tỷ lần mỗi giây. Chip điện thoại cũng đang tiến gần đến con số này. Nhưng trong các thiết bị nhỏ gọn chạy pin, chúng chỉ duy trì tốc độ đó trong thời gian ngắn trước khi quá nhiệt. Đó là lý do MacBook Pro có quạt hoạt động tốt hơn MacBook Air không quạt, dù cả hai dùng chung chip. Cũng vì thế mà bộ xử lý “15 watt” thường cảm giác chậm hơn “28 watt”, dù cả hai đều đạt 5GHz. Công suất và làm mát cao hơn giúp bạn không chỉ là một “vận động viên chạy nước rút” mà còn đủ sức đi đường dài.
Thật không may, các nhà sản xuất không mấy hào hứng công bố watt. Họ thích khoe những con số lớn và ấn tượng hơn, như quảng cáo pin “5.000mAh” cho sạc dự phòng hoặc điện thoại, thay vì 19.4Wh thực tế. Bạn có thể quy đổi mAh sang Wh, nhưng chỉ khi biết điện áp – thông tin mà họ thường giấu. Một số nhà sản xuất chip còn che giấu công suất chip, khiến bạn không biết mình đang dùng phiên bản yếu hơn, như card đồ họa Nvidia RTX 4080 laptop 80 watt thay vì 150 watt, dù công suất cao hơn không phải lúc nào cũng khác biệt lớn.
Các nhà sản xuất cũng thích hiển thị phần trăm pin còn lại thay vì con số hữu ích như watt. Họ để bạn chọn chế độ nguồn mơ hồ như “hiệu suất”, “cân bằng” hoặc “tiết kiệm pin”, thay vì dùng watt để bạn tự điều chỉnh tốc độ tiêu hao pin.
Tôi nghĩ Steam Deck và các tay cầm chơi game PC khác nên là hồi chuông cảnh tỉnh rằng watt là cách tốt hơn. Thật tuyệt khi nghĩ “máy cần hoạt động thêm một giờ trước khi tới ổ cắm tiếp theo” và biến điều đó thành hiện thực chỉ bằng một phép tính đơn giản.
Nhưng nếu không, tôi sẽ đổ lỗi cho James Watt – người để lại di sản với những thông số gây nhầm lẫn. Dù watt là đơn vị đo lường thực sự hữu ích, Watt không phải người tạo ra nó. Ông đã phổ biến khái niệm “horsepower” (mã lực) để bán động cơ hơi nước cải tiến của mình, hơn 60 năm sau khi ông qua đời, watt mới được đặt tên theo ông nhờ chiến lược marketing này.
Theo tiểu sử của Watt, ông không phải người đầu tiên so sánh động cơ với ngựa – điều này thường được ghi nhận cho Thomas Savery, người tiên phong động cơ hơi nước. Tài liệu của Watt cho thấy định nghĩa “horsepower” của ông dựa trên một phép tính phỏng đoán! Một người từng bảo Watt muốn động cơ thay thế công việc của 12 con ngựa để quay bánh xe 24 foot hai vòng rưỡi mỗi phút, Watt đoán mỗi ngựa kéo 180 pound, và thế là một “horsepower” trở thành 32.400 foot-pound mỗi phút, sau đó được làm tròn lên 33.000.
Dù một con ngựa thật sự có sức mạnh vượt xa một “horsepower” trong thời gian ngắn, khái niệm này vẫn tồn tại. Nó trở thành ví dụ kinh điển về việc tạo ra thông số để bán hàng, và có thể là lý do chúng ta phải chịu đựng những thông số vô nghĩa như mAh ngày nay.
Hãy giải phóng watt, nếu không tôi sẽ tính sức mạnh thiết bị bằng horsepower để trả đũa. Tỷ lệ quy đổi chính thức là 746 watt tương đương 1 horsepower. Bạn có biết AMD khuyến nghị nguồn 1 horsepower cho card đồ họa mới nhất không? Ngay cả Nvidia 5090 cũng cần ba phần tư sức mạnh của một con ngựa!
Không có đơn vị nào vượt qua watt. Tôi chỉ mong các công ty chịu chia sẻ thông tin này với chúng ta.
