Đại dương – ngọn đèn đang tắt
Không ai thực sự nghĩ về ánh sáng dưới biển. Chúng ta thường hình dung biển sâu là một nơi tối tăm, lạnh lẽo và cô lập với thế giới bên trên. Nhưng tầng nước trên cùng của đại dương – lớp được ánh Mặt Trời chạm tới – lại chính là trái tim sống động của hành tinh xanh. Đó là nơi sự sống bắt đầu, nơi ánh sáng nuôi dưỡng những vi sinh vật nhỏ bé để rồi từ đó xây dựng nên cả một mạng lưới sinh học khổng lồ.
Giờ đây, theo các nhà nghiên cứu, trái tim ấy đang co lại.
Một công trình vừa công bố trên tạp chí Global Change Biology cho thấy trong vòng 20 năm qua, hơn 1/5 diện tích đại dương toàn cầu đã giảm khả năng truyền ánh sáng. Trên 75 triệu km² – diện tích vượt cả bốn châu lục cộng lại – đang trải qua hiện tượng “tối đi” rõ rệt.
Không còn là biển của ánh sáng
Tiến sĩ Thomas Davies và nhóm của ông tại Đại học Plymouth đã sử dụng dữ liệu từ vệ tinh kết hợp thuật toán tính toán độ sâu mà ánh sáng có thể xuyên qua. Kết quả không khỏi khiến họ sửng sốt: tại nhiều nơi, vùng sáng đã trở nên nông hơn 50 đến 100 mét. Điều đó đồng nghĩa với việc rất nhiều sinh vật biển – vốn sống dựa vào ánh sáng – đang mất đi môi trường sống thiết yếu.
Sự sống dưới biển phụ thuộc vào một sinh vật nhỏ bé: thực vật phù du. Chúng hấp thụ ánh sáng để quang hợp, vừa tạo ra oxy, vừa nuôi dưỡng cả chuỗi thức ăn bên dưới. Khi ánh sáng giảm, thực vật phù du suy yếu. Và như hiệu ứng domino, từ cá nhỏ tới cá lớn, từ loài săn mồi đến động vật có vú đều chịu ảnh hưởng.
Một thế giới âm u dần hiện lên
Nguyên nhân của sự thay đổi này không đơn thuần là nước đục hay phù sa từ sông đổ ra biển. Davies cho biết, tại những vùng xa bờ – nơi vốn từng trong veo và tràn ngập ánh sáng – giờ đây cũng đang chuyển màu. Biến đổi khí hậu, dòng hải lưu bất thường, và hiện tượng nóng lên toàn cầu có thể là những bàn tay vô hình kéo màn đêm phủ dần lên biển cả.
Những vùng như Nam Đại Dương hay khu vực Greenland – nơi dòng hải lưu Gulf Stream từng giữ vai trò như mạch máu luân chuyển – giờ đây lại là những nơi đầu tiên trở nên u ám.
Khi sinh vật biển không còn “định hướng được ánh sáng”
Ánh sáng không chỉ là năng lượng – nó còn là ngôn ngữ. Cá, mực, sứa, và cả những sinh vật kỳ lạ dưới đáy sâu dùng ánh sáng để tìm đường, định giờ sinh sản, giao phối và bảo vệ chính mình.
Nhưng khi đại dương tối đi, những ngôn ngữ cổ xưa ấy dần trở nên vô nghĩa. Nhiều loài buộc phải dạt lên tầng mặt, chen chúc nhau trong không gian nhỏ hẹp hơn – nơi áp lực sinh tồn ngày càng lớn.
Giáo sư Oliver Zielinski, người đứng đầu Viện nghiên cứu biển Baltic Leibniz (Đức), gọi đây là một “sự đứt gãy yên lặng” trong hệ sinh thái biển. “Nếu biển không còn duy trì được ánh sáng, đồng nghĩa với việc khả năng điều hòa khí hậu, nuôi dưỡng sự đa dạng sinh học và ổn định cuộc sống con người cũng bị đe dọa,” ông cảnh báo.
Lời thì thầm cuối cùng từ biển sâu
Đại dương không kêu gào khi bị thương. Nó chỉ từ từ mờ đi, từng chút một. Không ai nghe thấy, không ai nhìn thấy – cho tới khi hậu quả hiện rõ trên đĩa thức ăn, trong hơi thở và trong biến động thời tiết từng ngày.
Có lẽ, chúng ta cần học cách lắng nghe tiếng im lặng của biển – trước khi nó hoàn toàn chìm trong bóng tối.
