Hệ thống chữ viết đặc biệt của người Maya
Không giống bảng chữ cái Latin hay Trung Hoa, người Maya phát triển một hệ thống chữ viết kết hợp giữa biểu tượng âm tiết và ký hiệu tượng hình – được gọi là glyphs. Mỗi ký tự có thể biểu thị một từ, một âm tiết hoặc một khái niệm trừu tượng. Đây là một trong số rất ít hệ thống chữ viết ở Tân Thế giới có thể ghi lại toàn bộ ngôn ngữ nói.
Tổng cộng, người Maya sử dụng hơn 800 ký tự khác nhau. Họ khắc chữ trên đài tưởng niệm, tường đá, bảng gỗ, đồ gốm, và cả trong các sách giấy vỏ cây gọi là codices.
Từng bị quên lãng, nay dần được giải mã
Sau khi người Tây Ban Nha chinh phục Trung Mỹ vào thế kỷ 16, hệ thống chữ viết Maya gần như biến mất hoàn toàn. Nhiều bản ghi chép bị phá hủy bởi các giáo sĩ Thiên Chúa giáo với lý do “tà giáo”. Phải đến thế kỷ 20, các nhà ngôn ngữ học và khảo cổ mới bắt đầu giải mã lại được các glyph Maya nhờ vào các nghiên cứu liên ngành giữa khảo cổ học, ngôn ngữ học và khoa học máy tính.
Một bước tiến lớn xảy ra vào thập niên 1980 khi các nhà nghiên cứu như Yuri Knorosov (Liên Xô) và Linda Schele (Mỹ) chứng minh rằng phần lớn các glyph Maya là âm tiết chứ không hoàn toàn là hình ảnh tượng trưng.
Chữ viết Maya kể lại những câu chuyện gì?
Những văn bản Maya còn sót lại cho thấy họ ghi chép rất chi tiết về lịch sử hoàng gia, chiến tranh, nghi lễ tôn giáo và sự kiện thiên văn học. Nhiều đài tưởng niệm bằng đá kể lại câu chuyện của các vị vua, những trận chiến và liên minh chính trị. Ngoài ra, chữ viết Maya cũng được dùng để đánh dấu thời gian, gắn liền với hệ thống lịch nổi tiếng của họ.
Di sản sống lại từ tro tàn
Ngày nay, các học giả đã đọc được khoảng 80% chữ viết Maya cổ, nhờ đó khôi phục lại một phần lịch sử bị lãng quên. Một số cộng đồng người Maya hiện đại ở Guatemala, Belize và miền nam Mexico cũng đang học lại chữ viết cổ như một cách phục hồi bản sắc văn hóa.
Sự hồi sinh của chữ viết Maya không chỉ là chiến thắng của khoa học mà còn là sự khẳng định quyền được ghi lại – quyền kể chuyện – của một nền văn minh từng bị lãng quên.
